गणी गण गणात बोते बाते - अर्थ

दासगणू महाराज लिखित श्री गजानन विजय ह्या चरित्रग्रंथात त्या अभंगाचा अर्थ दिला आहे...

त्या सूत्रमय भजनाचा। अर्थ ऐसा वाटतो साचा।
गणी या शब्दाचा। अर्थ, मोजी हाच असे।।
जीवात्मा म्हणजे गण। तो ब्रह्माहून नाही भिन्न।
हे सुचवावया कारण। गणात हा शब्द असे।।
बोते हा शब्द देखा। अपभ्रंश वाटे निका।
बाते हा शब्द ऐका। तेथे असावा नि:संशय।।
बा या शब्दे करून। घेतले पाहिजे मन।
ते हे आहे सर्वनाम। गण शब्दाऐवजी आलेले।।
म्हणजे मना दिसे नित्य। जीव हा ब्रह्मास सत्य।

यात स्पष्ट अर्थ दिला आहेच... मुळातच हे एक सूत्रमय भजन आहे असे दासगणू महाराज म्हणताहेत हे ध्यानी घ्यावे, ते शब्द एकमेकांशी सूत्राप्रमाणे संबंधित आहे...
.
तरीही यापुढे जाऊन पटवून द्यायचे झाले तर ....
.
गण शब्दाचा सरळ अर्थ म्हंजे लोक, (त्या अर्थानेच गणराज्य= लोकांचे राज्य, गननायक- लोकांचा नायक, देवगण = देवलोक, वृषीगण = वृषिलोक) गण म्हंजे लोक हा अगदीच तांत्रिक अर्थ झाला.

आता थोडासा आध्यात्मिक दृष्टीने पाहताना, गण किंवा लोक म्हंजेच जीवात्मा. (जीवात्मा म्हंजे फक्त माणूस असा संकुचित अर्थ नव्हे तर सृष्टीतील सगळे चैतन्य असलेले प्राणी असे सूत्र/अर्थ आहे)

गुरुवर्य टागोरांच्या "जण गण मन अधिनायक... " चा अर्थ ही "लोकांवर, आत्मावर, मनावर राज्य करणारा... " असाच आहे.

ऋग्वेदामधील सूक्तांमध्ये गणपतीचे वर्णन करताना म्ह्नटले आहे..
'ओम गणानां त्वां गणपती हवामहे।'
तो गणांचा पती आहे, त्यांना मार्ग दाखवणारा नेता आहे. गणपती हा गणांचा (लोकांचा, जीवात्म्यांचा) अधिपती मानला जातो.

त्याअर्थी गण म्हंजे जीवात्मा असाच अर्थ इथे अभिप्रेत आहे..

गणांत म्हंजे गण+आत असा साधा अर्थ आहे. जो जीवात्म्यांच्या आत असतो, जीवात्म्यांशी एकरूप असतो तो परमात्मा. म्हंजेच ब्रह्म असा "गणांत" शब्दाचा अर्थ निघतो.

4 प्रतिक्रया:

Unknown ने कहा…

सुंदर विवेचन! सौंदर्य विश्वसुंदरींच्या स्पर्धेतले नव्हे! अर्थात
ध्यानाविना मंत्राची पूर्तता नाही व घडघड जपलेल्या मंत्रात ध्यान नाही.
आधुनिक यंत्र मंत्र तंत्र युगात आपण ध्यानाला फाटा दिलाय. तुम्ही गाडी रुळावर आणायचा प्रयत्न केल्याबद्दल आभार.
"जन गण मन" यावरील विचार मला नवीन आहे. पुन्हा आभार.
मागे मी यंत्र मंत्र तंत्र विधी ही मालिका ब्लॉगवर प्रसिध्द केली होती. हा विषय बऱ्याच लोकांच्या आवडीचा असावा. पण त्यांचे लक्ष्य पैसा - धन - संपत्ती असावे, संतोष नव्हे?

raut2067blspr ने कहा…

‘गण गण गणात बोते’, या शब्दाचा अर्थ
‘शेगावचे संत गजानन महाराज हे नेहमी मधून-मधून ‘गण गण
गणात बोते’, असा मंत्र म्हणत असत. एका शिष्याने
महाराजांंना त्याचा अर्थ विचारला. गजानन महाराज म्हणाले,
‘‘पहिला ‘गण’ म्हणजे जीव किंवा जीवात्मा, दुसरा ‘गण’ शब्द
म्हणजे शिव किंवा शिवात्मा आणि तिसरा शब्द ‘गणात’ म्हणजे ‘हृदयात’. ‘बोते’ म्हणजे पहा, बघा. ‘गण गण गणात बोते’,
याचा अर्थ ‘हे जीवा, स्वतःच्या हृदयात शिवाला,
परमेश्वराला बघ.’ –

raut2067blspr ने कहा…

‘गण गण गणात बोते’, या शब्दाचा अर्थ
‘शेगावचे संत गजानन महाराज हे नेहमी मधून-मधून ‘गण गण
गणात बोते’, असा मंत्र म्हणत असत. एका शिष्याने
महाराजांंना त्याचा अर्थ विचारला. गजानन महाराज म्हणाले,
‘‘पहिला ‘गण’ म्हणजे जीव किंवा जीवात्मा, दुसरा ‘गण’ शब्द
म्हणजे शिव किंवा शिवात्मा आणि तिसरा शब्द ‘गणात’ म्हणजे ‘हृदयात’. ‘बोते’ म्हणजे पहा, बघा. ‘गण गण गणात बोते’,
याचा अर्थ ‘हे जीवा, स्वतःच्या हृदयात शिवाला,
परमेश्वराला बघ.’ –

Prof.Yogesh Gangurde ने कहा…

समोरच्या गाडीवरती आम्ही हे स्लोगन बघितले त्यानंतर त्याचे विश्लेषण बघत असताना तुम्ही त्याचे केलेले सुंदर विवेचनातून आम्हा सर्वांना त्याचा बोध झाला.

एक टिप्पणी भेजें

..मनापासुन ध्न्यवाद..